काठमाण्डौ । सट्टेबाजी, आर्टिफिसियल इन्टेलिजेन्स, इन्भेस्टमेन्ट बैंकर र पूर्वानुमानकर्तामा के समान होला ? यी सबैले अर्बौं डलर खर्च गरेर फुटबल विश्वकपको नतिजाको सही भविष्यवाणी गर्ने प्रयास गर्छन्।

यिनीहरुको उद्देश्य भने फरक हुन्छ। उदाहरणका लागि सट्टेबाजीहरुले भविष्यवाणीहरुको मद्दतले धेरै पैसा कमाउन सक्छन्। वित्तीय संस्थाहरुले उनीहरुको पूर्वानुमान मोडेलहरुको शुद्धता प्रदर्शन गर्ने प्रयास गर्छन्। जसले सामान्य रुपमा बजारसँग सम्बन्धित फेरबदलहरुको अनुमानहरु लगाउँछन्। तर, कुनै पनि फुटबल खेलमा जुन सामान्यतया ९० मिनेटसम्म चल्छ, त्यहाँ अचानक परिवर्तनहरुका लागि यति धेरै अवसर हुन्छ कि त्यस्ता पूर्वानुमान मोडेलहरुको शुद्धता प्रभावित हुन्छ।

यही तर्क ब्राजिलका एथोस सलोमेजस्ता ज्योतिषीहरुमा लागू हुन्छ। सलोमेले कोभिड–१९ महामारीदेखि युक्रेनमा रुसी आक्रमणसम्मका घटनाहरुको भविष्यवाणी गरेको दाबी गरेका छन्। फुटबल म्याच परिणामहरुको सही गणनाले उनीहरुको कथित ‘शक्ति’ लाई मान्यता दिन सक्छ।

हामीले प्रतियोगिता सुरु हुनेबित्तिकै टीभी च्यानलहरुमा देखा पर्ने पूर्वफुटबल खेलाडी, प्रशिक्षक र विज्ञहरुको सर्कललाई पनि बिर्सनु हुँदैन। तर, उनीहरुको अनुमान बारम्बार गलत साबित हुँदै आएका छन्।

विश्वका विभिन्न क्षेत्रका यी मानिसहरुलाई एउटै प्लेटफर्ममा ल्याउने कुरा भनेको विश्वमा सबैभन्दा धेरै हेरिने खेलकुद प्रतियोगिता फुटबल विश्वकप हो। विश्वकप फुटबल आयोजना गर्ने संस्था फिफाका अनुसार यसपटक ५ अर्ब मानिसले विश्वकप फुटबलका खेल हेर्नेछन्।

ल्यान्कास्टर युनिभर्सिटीका आर्थिक विशेषज्ञ प्रोफेसर रोबर्ट सिमन्सले भने, ‘जुवा भनेको आर्थिक लाभ होस् वा रोमाञ्चक होस्, चाहे त्यो आर्थिक लाभ होस् वा होइन।’

विडम्बना यो हो कि विश्वकप पूर्णतया अप्रत्याशित प्रतियोगिता पनि होइन। तर, साउदी अरेबियासँग अर्जेन्टिना र जापानसँग जर्मनीको पराजयपछि कुनै पनि भविष्यवाणीमा विश्वास गर्नु कति जोखिमपूर्ण हुन सक्छ भन्ने प्रस्ट भएको छ। यसलाई दिमागमा राखेर खेल सुरु हुनुअघि विश्वभरका मानिसहरुले भविष्यवाणीहरुमा कसरी चासो देखाउँछन् भनेर पढ्नुहोस्।

आर्टिफिसियल इन्टेलिजेन्सको भविष्यवाणी कत्तिको सही ?

एल्गोरिदम र आर्टिफिसियल इन्टेलिजेन्सका माध्यमबाट डिसेम्बर १८ मा हुने फाइनलमा कुन देशको टोलीले उपाधि उचाल्ने प्रयास भइरहेको छ।

डाटा साइन्स र आर्टिफिसियल इन्टेलिजेन्सको क्षेत्रमा रहेको बेलायती संस्थान एलन ट्युरिङ इन्स्टिच्युट पनि सट्टेबाजहरुको सूचीमा सामेल भएको छ। तर, अर्जेन्टिनाका बारेमा गरिएको भविष्यवाणी ठीक देखिएन।

यस संस्थानले आफ्नो विज्ञप्तिमा लेखेको छ, ‘हामीले हाम्रो अनुमानका आधारमा कसैलाई बाजी लगाउन सल्लाह दिँदैनौँ। तपाइँको मोडेल जतिसुकै राम्रो किन नहोस् तर फुटबलको खेलले तपाइँलाई जुनसुकै बेला चकित पार्न सक्छ।’

पछिल्लो दुई विश्वकप प्रतियोगितामा यूबीएस, आईएनजीदेखि गोल्डम्यानजस्ता वित्तीय संस्थाहरुको अनुमान गलत साबित भएकाले यो सत्य होजस्तो देखिन्छ। यसको अपवाद लन्डनमा आधारित कम्पनी लाइबेरियम क्यापिटललाई मान्न सकिन्छ। जसका रणनीतिकार जोआकिम क्लेमेन्टले एउटा एल्गोरिथ्म सिर्जना गरेका छन्। जसले जर्मनीले २०१४ मा र फ्रान्सले २०१८ मा जित्ने भविष्यवाणी गरेको थियो। जुन सही साबित भयो।

तर, के यो मौकाको कुरामात्र हो ? क्लेमेन्ट भन्छन्, ‘मौकाले सबैभन्दा ठूलो भूमिका खेल्छ।’

वित्तीय क्षेत्रको समाचार संस्था मार्केट वाचसँग कुरा गर्दै क्लेमेन्टले आफ्नो मोडेलले कुनै पनि टोलीले जित्ने सम्भावना ४५ प्रतिशतमात्रै निर्धारण गर्ने र बाँकी ५५ प्रतिशत भाग्यमा भर पर्ने बताए।

‘भविष्यवाणी गर्ने’ जनावरहरु

विश्वकप खेलको नतिजाका लागि पाण्डा, अल्पाकास, फेरेट र ऊँटजस्ता जनावरहरुसँग परामर्श लिइन्छ। पल नामक अक्टोपसको चर्चा पनि निकै चल्यो। 

सन् २०१० को विश्वकपमा अक्टोपस ‘पल’ले स्पेनले विश्वकप जित्नेसहित केही सही भविष्यवाणी गरेको थियो।

जर्मनीको ओबरहाउसेन सहरका अक्टोपस पललाई दुईवटा क्यान खाना खुवाइएको थियो। दुवै प्रशिक्षकमा ती टोलीको झन्डा प्रयोग गरिएको थियो, जसको खेल हुन लागेको थियो।

यो अक्टोपसले १४ मध्ये १२ पटक सही अनुमान लगायो। दुःखको कुरा के छ भने पलको विश्वकपको केही समयपछि निधन भयो।

यद्यपि वैज्ञानिकहरुले यस्ता कथित शक्तिहरुमाथि लगातार प्रश्न उठाउँदै आएका छन्। पलका बारेमा पनि वैज्ञानिकहरुमा शंका रहिरह्यो। यो आशंका गरिएको छ कि अक्टोपसहरु सीधाभन्दा तेर्सो स्ट्रिपहरुमा आकर्षित हुन सक्छ। जसले केही देशहरुको झन्डाहरुसँग उनीहरुको सम्बन्धको व्याख्या गर्न सक्छ।

सट्टेबाजीहरुको अनुमान प्रायः सही

यो कुनै पनि हालतमा विश्वकपको नतिजामा सट्टेबाजीको समर्थन होइन। तर, प्रोफेसर सिमन्सजस्ता विज्ञहरु पनि सट्टेबाजी गर्ने कम्पनीहरुले म्याचको नतिजा बुझ्न धेरै छिटो हुन्छन् भन्ने विश्वास गर्छन्। उनी भन्छन्, ‘कुनै पनि भविष्यवाणी पूर्ण रुपमा सही हुँदैन। तर सट्टेबाजीहरु जानकारीको राम्रो स्रोत हुन्। किनकि यदि तिनीहरुको भविष्यवाणी गलत भयो भने तिनीहरुले ठूलो आर्थिक दुष्परिणाम भोग्नुपर्छ।’

प्रोफेसर सिमन्सले कुनै पनि खेलको सम्भावित नतिजालाई प्राथमिकता दिन पनि आग्रह गरेका छन्। उदाहरणका लागि केही वेबसाइटहरुमा ब्राजिल जित्ने सम्भावना उच्च रहेको जनाइरहेका छन्। जसमा क्रोएसियाको सम्भावना १०० मा १ र कतारको सम्भावना हजारमा १ प्रहरी रहेको जनाइएको छ। 

यी सम्भावनाहरुको उद्देश्य यो हो कि सट्टेबाजहरुले जुवा खेल्नेहरुभन्दा बढी पैसा कमाउँछन्। यस्तो अवस्थामा सम्भावनाहरुमा सट्टेबाजीको पनि सफलताको ग्यारेन्टी हुँदैन। –बीबीसीबाट भावानुवादित