अन्तरिम सरकार बनेपछि श्रीलंकाको सेयर बजारले अलटाईम हाई ब्रेक गरेको थियो, नेपालमा के होला ?

काठमाण्डौ । केही घण्टाको राजनीतिक शून्यतालाई चिर्दै नेपालमा हिजो राति सुशीला कार्कीलाई अन्तरिम सरकारको प्रधानमन्त्री नियुक्त गरिएको छ । उनले आइतबारसम्ममा मन्त्रीहरु नियुक्त गर्ने र सरकारको औपचारिक काम थाल्ने तयारी गरेकी छिन् ।  

राजनीतिक शून्यताको अन्त्यसँगै आन्दोलन र त्यसपछि उत्पन्न विषम परिस्थतिका कारण बीचका केही दिन बन्द रहेको नेपालको सेयर बजारले कस्तो प्रतिक्रिया जनाउला भन्ने लगानीकर्तामा चासो देखिन्छ ।  

नेपालमा अन्तरिम सरकार गठनपछि लगानीकर्ताको मनोबलमा कस्तो प्रभाव पार्ला भन्ने विषय बुझ्नका लागि हाम्रा क्षेत्रका केही देशहरुमा अन्तरिम सरकार बनेपछि त्यहाँका सेयर बजारले कुन गति लिएको थियो भन्ने पनि बुझ्न जरुरी छ । अन्तरिम सरकार बनेपछि लगानीकर्ताको मनोबलमा कस्तो प्रभाव पर्दो रहेछ भन्ने विषय यी उदाहरणबाट बुझ्न सकिन्छ । 

दक्षिण एसियाली मुलुकहरू बंगलादेश र श्रीलंकामा हालैका वर्षहरूमा अन्तरिम सरकार गठन भएपछि सेयर बजारले देखाएको प्रतिक्रियाले क्षेत्रीय अर्थतन्त्र र नेपालजस्ता देशका लगानीकर्ताहरूको ध्यान खिच्नू स्वभाविक छ ।  

बंगलादेशको ढाका स्टक एक्सचेन्ज र श्रीलंकाको कोलम्बो स्टक एक्सचेन्जले अन्तरिम सरकार गठनपछि फरक फरक प्रवृत्ति प्रदर्शन गरेका थिए। यो विश्लेषणले यी दुवै देशका सेयर बजारको व्यवहार र तिनीहरूले ऐतिहासिक उच्च बिन्दु (अलटाइम हाई) बनाए कि नबनाएको बारे खोजी गर्दै नेपालको सेयर बजारमा यस्तै परिस्थितिको सम्भावनालाई मूल्यांकन गर्छ।

के भएको थियो बंगलादेशमा ?

बंगलादेशमा सन् २०२४ अगस्ट ५ मा तत्कालीन प्रधानमन्त्री शेख हसिनाले राजीनामा दिएपछि अगस्ट ८ मा नोबेल पुरस्कार विजेता मुहम्मद युनुसको नेतृत्वमा अन्तरिम सरकार गठन भएको थियो। यो परिवर्तनले देशमा राजनीतिक अस्थिरता र आर्थिक अनिश्चितता बढाएको थियो।

ढाका स्टक एक्सचेन्जको इन्डेक्स(DSEX)ले अन्तरिम सरकार गठनपछि प्रारम्भिक रूपमा उतारचढाव देखाएको थियो। सन् २०२४ मा बंगलादेशको सेयर बजारलाई कठिन वर्ष मानिएको छ, जहाँ लगानीकर्ताको विश्वासमा कमी र बजारमा अस्थिरता देखिएको थियो। अन्तरिम सरकारले बंगलादेश सेक्युरिटीज एन्ड एक्सचेन्ज कमिसन र स्टक एक्सचेन्जहरूमा पुनर्संरचना गरे पनि तत्काल सकारात्मक प्रभाव देखिएन। तथापि, सन् २०२४ नोभेम्बरपछि त्यहाँको बजारमा ५.०६ प्रतिशतको वृद्धि भएको र सन् २०२५ सेप्टेम्बरसम्म यो ५५००-५६०० को आसपासमा रहेको तथ्यांकले बजारमा केही सुधार देखिएको संकेत गर्छ।

अलटाइम हाईको अवस्था

ढाका स्टक एक्सचेञ्जको ऐतिहासिक उच्च बिन्दु सन् २०२१ अक्टोबरमा ७३६८ अंक थियो। अन्तरिम सरकार गठनपछि यो स्तरमा पुग्न सकेन। सन् २०२५ फेब्रुअरीमा ५२४७ र सेप्टेम्बरमा ५६२० अंकसम्म पुगेको त्यहाँको बजार अझै पनि आफ्नो ऐतिहासिक उच्च बिन्दुभन्दा निकै तल छ। यसले बंगलादेशको सेयर बजारले अन्तरिम सरकारपछि स्थिरता खोजिरहेको तर नयाँ रेकर्ड बनाउन नसकेको देखाउँछ।

श्रीलंकामा चाहिँ अलटाईम हाईको रेकर्ड

श्रीलंकामा सन् २०१९-२०२४ को आर्थिक संकटको परिणामस्वरूप सन् २०२२ जुलाईमा तत्कालीन राष्ट्रपति गोटाबाया राजापाक्षेको राजीनामापछि रनिल विक्रमसिंघेको नेतृत्वमा अन्तरिम सरकार गठन भएको थियो। यो सरकारले आर्थिक सुधारका कदमहरू चालेको थियो।

कोलम्बो स्टक एक्सचेन्जको इन्डेक्स(ASPI)ले प्रारम्भमा कठिनाइको सामना गरेको थियो। सन् २०२२ को तेस्रो त्रैमासिकमा अर्थतन्त्र ११.८ प्रतिशतले संकुचित भएको तथ्यांकले बजारमा नकारात्मक प्रभाव देखाएको थियो। तर, कर वृद्धि, निजीकरण र अन्तर्राष्ट्रिय मुद्रा कोषको सहायता जस्ता सुधारहरूले सन् २०२३ देखि अर्थतन्त्रमा सुधार ल्याएको थियो। सेयर बजारले पनि सन् २०२४ २०२५ मा उल्लेखनीय वृद्धि देखायो। ASPI इण्डेक्स सन् २०२५ जनवरीमा १७१२२ अंकबाट सुरु भएर सेप्टेम्बरमा २११३४ अंकसम्म पुग्यो।

अलटाइम हाईको अवस्था

श्रीलंकाको सेयर बजारले अन्तरिम सरकार गठनपछि नयाँ ऐतिहासिक उच्च बिन्दुहरू कायम गरेको छ। ASPI ले सन् २०२५ जुनमा १७३५०, जुलाईमा १९५३२, अगस्टमा २०२१८ र सेप्टेम्बरमा २११३४ अंकको रेकर्ड बनाएको छ। यो वृद्धि आर्थिक सुधार र लगानीकर्ताको बढ्दो विश्वासको परिणाम हो।

नेपालमा के होला ?

नेपालको सेयर बजार इण्डेक्स नेप्सेले विगतमा राजनीतिक परिवर्तनहरूमा मिश्रित प्रतिक्रिया देखाएको छ। सन् २०१५ को संविधान जारी भएपछि र सन् २०१७-२०१८ को स्थानीय तथा संघीय निर्वाचनपछि नेप्सेमा उछाल आएको थियो, तर यो ऐतिहासिक उच्च बिन्दु (१८८१ अंक, अगस्ट २०१६) भन्दा माथि पुग्न सकेन। हाल नेप्से २६००-२७०० को आसपासमा छ, जुन सन् २०२१ को ३१६५ अंकको हाईभन्दा तल छ।

नेपालमा पनि अन्तरिम सरकार गठनको प्रक्रिया सुरु भएको छ । यस्तो अवस्थामा बंगलादेश र श्रीलंकाको अनुभवबाट केही पाठ सिक्न सकिन्छ। बंगलादेशको मिश्रित प्रदर्शनले राजनीतिक स्थिरता र तत्कालीन नीतिगत सुधारको अभावमा बजारलाई दबाब पर्ने देखाउँछ। यसको विपरीत, श्रीलंकाको सफलता दीर्घकालीन सुधार र अन्तर्राष्ट्रिय सहायतामा आधारित छ।  

नेपालको सन्दर्भमा, अन्तरिम सरकारले यदि तत्काल बजारमैत्री नीतिहरू (जस्तै कर सुधार, लगानी प्रोत्साहन नीति) जस्ता नीति लागू गर्छ भने नेप्सेमा सकारात्मक प्रभाव पर्न सक्छ। तर, नेपालको सेयर बजारमा तरलता अभाव, सीमित विदेशी लगानी र ब्याजदरको उतारचढाव जस्ता संरचनात्मक समस्याहरूले अलटाईम हाईतर्फको यात्रालाई जटिल बनाउन सक्छ।